Kobiety, pamięć i nowoczesność w kinie węgierskim: od realizmu Márty Mészáros po oniryczność Ildikó Enyedi

Dwie z najbardziej uznanych węgierskich reżyserek, Márta Mészáros i Ildikó Enyedi, ukształtowały krajobraz europejskiego kina poprzez swoje odrębne, a jednocześnie komplementarne wizje kobiecości. Choć dzieli je pokolenie, filmy Mészáros Dziewczyna (Eltávozott nap, 1968) i Enyedi Mój wiek XX (Az én XX. századom, 1989) łączy wspólny wątek: oba przedstawiają kobiece doświadczenie jako strefę oporu, pamięci i przemiany. Dzięki nim, węgierskie kino stało się przestrzenią, w której kobiety mogły redefiniować swoją tożsamość — na styku historii, polityki i wyobraźni.

Dwa różne pokolenia – ta sama potrzeba poszukiwań kobiecej tożsamości

Márta Mészáros była pierwszą reżyserką powojennego kina węgierskiego cieszącą się międzynarodowym uznaniem w czasach, gdy kobieca perspektywa była nadal rzadkością. Od lat 1960. tworzyła na wpół autobiograficzne, feministyczne opowieści, które odbijały się szerokim echem we wtłoczonym w socjalistyczną rzeczywistość patriarchalnym społeczeństwie. Jej film Dziewczyna to historia kobiety mierzącej się z samotnością, tematem macierzyństwa i potrzebą określenia własnej tożsamości. Realizm filmu Mészáros ujawnia głęboką sprzeczność pomiędzy oficjalnie głoszoną ideą równości a oczekiwaniami, by kobiety podporządkowywały się tradycyjnym nakazom. Cicha walka bohaterki o niezależność odzwierciedla społeczną i emocjonalną izolację wielu kobiet w tamtym okresie.

Obejrzyj film Márty Mészáros tutaj

Dwadzieścia lat później, reprezentująca pokolenie czasów post-ideologii Ildikó Enyedi wraca do tematu kobiecej tożsamości, ale mierzy się z nim z całkiem innej pozycji, przez pryzmat alegorii i mitu. W Moim wieku XX rozdzielone przy narodzinach bliźniaczki Dora i Lili wyrastają na swoje przeciwieństwa: jedna jest uwodzicielską, pozbawioną skrupułów awanturniczką, druga oddaną sprawie anarchistką. Dzięki tej dualności Enyedi wykorzystuje motyw bliźniaczek jako metaforę dwóch odcieni współczesnej kobiecości: jedna uosabia zmysłowość, druga – intelektualny bunt.

Obejrzyj film Ildikó Enyedi tutaj

Podczas gdy Mészáros portretuje kobietę osadzoną w rzeczywistości, Enyedi umieszcza ją w przestrzeni mitycznej i historycznej, między nauką a magią. Obu jednak przyświeca ten sam cel – wprowadzenie do zdominowanego przez męską perspektywę świata filmu kobiecej tematyki i narracji.

Od osobistego do politycznego: kobiecość zwierciadłem społeczeństwa

W obu filmach kobiecość staje się zwierciadłem społeczeństwa. U Mészáros osobiste wybory i postawy mają jednocześnie wymiar polityczny. W Dziewczynie śledzimy życie młodej niezamężnej kobiety w socjalistycznym państwie, a jej losy odzwierciedlają napięcie pomiędzy wewnętrzną potrzebą wolności a zewnętrznym wymogiem podporządkowania się. Bohaterka, która dąży do wyzwolenia się z rodzinnych i patriarchalnych struktur, staje się symbolem walki o emancypację całego pokolenia kobiet.
Enyedi przekłada swoją refleksję na historyczną przypowieść. Akcja Mojego wieku XX rozgrywa się u progu nowoczesności i łączy rozwój elektryczności, technologii i anarchizmu z przebudzeniem kobiecego „ja”. Olśniewające kontrasty filmu — światło i cień, ciało i umysł, wolność i kontrola — ilustrujące dwoistość XX wieku, odzwierciedlają też dwoistą naturę kobiecości. Podczas gdy Mészáros portretuje trudy codzienności, Enyedi skupia się na filozoficznych rozważaniach nad postępem i tożsamością.

Kobieca estetyka w kinie węgierskim

Obie reżyserki ucieleśniają specyficzną kobiecą perspektywę filmową.
Mészáros wybiera realizm przypominający dokument. Skupia się na twarzach, ogranicza dialogi, wykorzystuje ciszę, naturalne światło i powolne tempo codzienności.
Enyedi z kolei stosuje oniryczną stylistykę: czarno-białe kontrasty, surrealistyczne motywy i rwaną strukturę narracyjną przypominającą wczesne kino awangardowe.
Pomimo różnic formalnych, obie reżyserki stają zawsze po stronie kobiet, które nie są w ich filmach obiektami pożądania, lecz podmiotami własnych historii.
Kobiece dziedzictwo węgierskiego kina
Od Dziewczyny po Mój wiek XX, węgierskie kino kobiece, przechodząc od realizmu społecznego do metafizycznej alegorii, opowiada tę samą historię – historię poszukiwania wolności. Mészáros osadza swoją bohaterkę w surowych realiach komunizmu; Enyedi wyzwala swoje postacie umiejscawiając je w olśniewającej krainie idei i marzeń nowego wieku. Razem tworzą odrębny styl, który redefiniuje historię węgierskiego kina w opozycji do wcześniejszych męskich narracji i ideologii. Wprowadzają kobiecy punkt widzenia pełen mocy, wrażliwości i wizjonerskiego rozmachu.

Darmowy dostęp do katalogu ArteKino znajdziesz tutaj